Gdyby Polacy nie byli Polakami
Wysoki Zamek
Kraków 2019
Nauczyliśmy się tu żyć, zabiegać o swoje sprawy, a że nie mamy dużych wymagań: trochę ziemniaków, własnych owoców z ogródka, jakieś niezbędne lekarstwa, opał na zimę, to i żyjemy. Cieszy nas każdy drobiazg, każdy dowód pamięci, jaki dociera tu z Polski. […] Kto przejmie to po nas, Bóg jeden wie, wsiąkamy w tę piaszczystą, ubogą ziemię jak woda po deszczu.
„[…] gdyby Polacy nie byli Polakami, tj. gdyby byli zgodniejsi i nie rozpadali się na tyle różnorodnych stronnictw, gdyby w swych działaniach politycznych okazali więcej ładu organicznego i wytrwałości, już by się Polska dawno wyzwoliła. Nieraz Polakom kładziono do ust wolność” – pisał ponad sto lat temu carski historyk Mikołaj Berg w Zapiskach o polskich spiskach i powstaniach (1906).
Trudno uciec od gorzkiej refleksji, że teraz, kiedy mamy niepodległość, w kwestii narodowej zgody niewiele się od tamtych czasów zmieniło.
